Over ons

Voor het Haags Toonkunstkoor was het op het podium brengen van concerten over het thema Vrede en Recht de afgelopen jaren steeds weer spannend. Het vaak overweldigende applaus en de goede recensies na afloop, gaven een heerlijke ontlading aan die spanning. Dat draagt bij aan de band tussen de zangers en het publiek.

Sinds 2012 mag Den Haag officieel Vrede en Recht als wapenspreuk dragen omdat de stad zich al meer dan honderd jaar inzet voor het internationaal recht. Al een paar jaar daarvóór zag het Haags Toonkunstkoor (HTK) de kansen die dit thema biedt als rode draad door zijn concertprogramma.

In 2005 voerde het koor Les Amours uit, een werk van de Haagse componist Roel van Oosten. Die avond kwam de toenmalige voorzitter, Gerard van Egmond, op het idee een compositieopdracht te geven aan deze Haagse componist voor ons Haagse koor over een Haags onderwerp. Tijdens een brainstormsessie kwam de ijzersterke suggestie op om Mare Liberum als leidmotief te nemen. Mare Liberum van Hugo de Groot is één van de eerste geschriften over internationaal recht. Het is verschenen in 1609, dus de vierhonderdste verjaardag lag in het verschiet.

Festival

Het project was een enorme financiële, organisatorische en artistieke uitdaging, maar het idee kreeg vleugels. Cultuurwethouder Jetta Klijnsma zag meteen hoe de nieuwe compositie zou passen in de identiteit van Den Haag als ‘stad van vrede en recht’. In de aanloop naar de eerste uitvoering organiseerde zij een heel Mare Liberumfestival met toneelvoorstellingen, exposities en een congres.

Bij de wereldpremière op 11 december 2009 werd het HTK begeleid door het Residentie Orkest, uiteraard wel onder leiding van HTK-dirigent Daan Admiraal. Het applaus, dat begon met een luid ‘bravissimo’, duurde zeven minuten! Trouw, de Telegraaf en AD plaatsten boven hun recensies koppen als ‘Zeerecht op muziek blijkt smaakmaker’ en ‘Jubel oogstten componist Roel van Oosten en het Haags Toonkunstkoor’.

Van Oosten hield er rekening mee dat zijn werk na die ene uitvoering in de vergetelheid zou raken, maar hij onderschatte de kracht van zijn muziek, van het concept en van het netwerk van de koorleden en hun dirigent. Een half jaar na de première voerde het HTK met het studentenorkest Krashna Musika Mare Liberum uit in Delft en in Hamburg. In die havenstad is het Internationaal Zeerechttribunaal gevestigd. Een oud-collega van bestuurslid Erik Werner, die voor Shell in Hamburg heeft gewoond, zag er een benefietproject in voor Hamburgse notabelen. Hij had het HTK in zijn uitnodiging als ‘topmusici’ aanbevolen en was euforisch toen koor en orkest dat leken waar te maken. De Mitteilungen des Hamburgischen Richtervereins schreef: ‘Nach dem Schlusston gab es donnernden Applaus und laute Bravorufe’.

Neurenberg

Duitsland bleek nog meer mogelijkheden te bieden. De dochter van Erik en Aline Werner woonde destijds in Neurenberg en zij vermoedde dat Mare Liberum iets voor haar koor, het Hans-Sachs-Chor zou zijn. Dirigent Julian Tölle bleek meteen enthousiast. Dat leidde op 19 november 2011 tot een uitvoering waarbij ook drie mannen aanwezig waren die een grote rol in het project hebben gespeeld. Naast componist Roel van Oosten waren dat Jeroen Vervliet, die als directeur van de bibliotheek van het Vredespaleis de teksten van Mare Liberum had uitgezocht, en Gerard Goossens die met zijn muziekuitgeverij Ascolta het werk heeft gepubliceerd. Het stuk viel bij de Neurenbergers zo in de smaak dat dirigent Tölle het opnieuw bracht tijdens het openingsconcert van het Musikfestival Fränkischer Sommer 2013. Men was zich in Neurenberg zeer bewust van de verbinding tussen hun stad van het eerste internationale straftribunaal (1945-1946) en onze stad van Vrede en Recht.

Intussen was het duidelijk geworden dat het koor zijn identiteit kon versterken door het thema Vrede en Recht muzikaal te verbreden. In december 2012 had dirigent Daan Admiraal een programma ‘Ode aan het Leven’ samengesteld met vredesboodschappen van de in het Hebreeuws gezongen Chicester Psalms van Bernstein en van Nagasaki van Schnittke. Dit was de eerste uitvoering van Nagasaki in Nederland en pas de derde wereldwijd. Hoe zou het publiek reageren op het oorverdovende geluid bij het vallen van de bom en bij de voorzichtige eerste stappen van enkele overlevenden? Eerst was er een uitvoering in de Dr Anton Philipszaal en kort daarna een in de Beurs van Berlage. Bij die laatste kwam bariton Frans Fiselier luisteren naar zijn dochter Maria, de enige soliste. Na afloop zei hij: “Echt jammer dat dit prachtige werk maar twee keer wordt uitgevoerd!”

Big apple

De mogelijkheden waren nog niet uitgeput, maar een enkele ambitie was te hoog gegrepen. Een poging om Mare Liberum samen met het Residentie Orkest uit te voeren op World Oceans Day (8 juni 2012) bij de Verenigde Naties in New York, strandde voortijdig: het bleek onbetaalbaar een heel symfonieorkest met instrumenten en een groot koor naar the big apple te vliegen. Maar het HTK droeg wel bij aan de viering van het honderdjarig bestaan van het Vredespaleis in september 2013. Dat was een avond op een spectaculair podium voor het Vredespaleis tijdens een epische stortbui met een publiek dat, slechts beschermd door poncho’s, gefascineerd bleef luisteren.

Anderhalf uur herdenking Wereldoorlog II

In 2015 vierde Nederland zeventig jaar bevrijding, een evenement waar een ‘koor van vrede en recht’ natuurlijk een inbreng zou moeten hebben. Daan Admiraal durfde het aan het War Requiem van Benjamin Britten op te pakken, een groots werk van bijna anderhalf uur. Het werd een samenwerking met het Residentie Bachkoor, met uitvoeringen in het Concertgebouw en in de Dr Anton Philipszaal. In alle opzichten was dit spannend: financieel (begroting van € 75.000), artistiek (moeilijke partituur) en organisatorisch (drie dirigenten, twee orkesten en twee koorgroepen). Het resultaat mocht er zijn. In het publiek waren mensen na afloop in tranen.

Band met Neurenberg

De band met het koor in Neurenberg werd in de loop der jaren alleen maar sterker. Tien tenoren en bassen van dat koor werkten in oktober 2012 mee aan de cd-opname van Mare Liberum waarvoor koor en VUorkest twee dagen werkten in het Muziekcentrum van de Omroep in Hilversum. Van het Britse Choir & Organ Magazine kreeg de opname vier sterren.

Herdenkingen Wereldoorlog I en II

De voorzitter van het Duitse zusterkoor, Michael Langer, kwam met het gedurfde idee om met de twee koren in 2018, ter gelegenheid van de honderdjarige herdenking van het einde van de Eerste Wereldoorlog, de complexe Missa Solemnis van Beethoven uit te voeren, eerst in Neurenberg, daarna in Den Haag. Beide uitvoeringen werden een groot succes. Symbool voor het thema dat beide steden en koren bindt is het bord bij de uitgang van het herdenkingsmuseum voor de Neurenbergse processen waarop staat: ‘Von Nürnberg nach Den Haag’.

Zo was Mare Liberum – achteraf gezien – het begin van een reeks concerten en activiteiten over vrede en recht waarvan het einde nog niet in zicht is.